GÜNÜMÜZ RUSYA EKONOMİSİ

 Yapı Kredi Moscow tarafından hazırlanmıştır.

17 Ağustos 1998 krizine kadar istikrarlı bir kur politikası sayesinde enflasyonu % 11 lere, devalüasyonu % 7 lere kadar indiren Rusya, kriz sonrasında da elindeki tüm imkanları kullanarak istikrarı yeniden yakalamaya çalışmaktadır. Uluslararası piyasalarda kredibilitesi düşen, IMF ve Dünya Bankası kredileri dondurulan Rusya 1999 yılı içerisinde dış borç taahhütleri karşılığı 8.1 milyar dolar dış borç ödemesi gerçekleştirmiştir. Ekonominin genel dengelerine baktığımızda aşağıdaki gelişmeleri görmekteyiz.

Toptan talep

1 US doların 27 Rubleye kadar yükseldiği ve 1999 yılı içerisinde ithal ikamesine dönüldüğü Rus ekonomisinde , tüketim harcamaları endeksi 1998 yılına göre % 9 oranında azalmış, Aralık 1999 da ise bu endeks 1998 yılının aynı dönemine göre % 2 artış göstermiştir.1999 yılında gıda maddeleri harcamaları 1998 yılına göre % 2, gıda dışı maddeler ise % 4 artmıştır.

İnşaat ve teçhizat malzemelerine yapılan yatırım 1998 yılına göre % 1 artış göstermiştir.

Üretim

Üretimle ilgili ilk ciddi büyüme belirtileri 1999 yılı içerisinde görülmeye başlamıştır. Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) 1998 yılına göre %3,2 artmıştır. GSYİH üretim yönünden incelendiğinde, 1998 yılına göre artış hızı en yüksek olan sanayi sektörü % 8,1, tarım sektörü % 2,4, inşaat sektörü ise %5,4 oranında büyüme kaydetmiştir. Toptan ticaret hacmi ise 1998 yılının rakamına göre % 9,5 oranında azalmıştır.1999 yılının üçüncü çeyreğinde başlayan üretim hacminin azalması devam etmektedir.

Fiyatlar

2000 yılı Ocak ayında tüketici fiyat endeksinde bir artış görülmüştür. 1999 Aralik ayında % 1,3 seviyesinde olan tüketici fiyat endeksi, 2000 Ocak ayında % 2,3 yükselmiştir. Gıda maddelerindeki artış Aralık ayında % 1,4 , Ocak ayında % 2,2 olmustur. Gıda dışı maddelerdeki artış ise Aralıkta % 1,2 , Ocak?ta ise % 2,2 dir.

1998 yılında % 22,3 seviyesinde bulunan üretici fiyat endeksi ,1999 yılı içinde % 59,8 seviyesine ulaşmıştır. Kasım ayında gerilemeye başlayan üretici fiyat endeksi artış hızı, Aralık ayında da aynı eğilimi göstermistir.

İstihdam piyasası

1999 Kasım ayında küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde çalışanların sayısı 1998 yılının aynı dönemine göre % 0,5?lik bir düşüt göstermistir. Aktif çalısan nüfusun % 12.3?lük bölümü bugün işsizdir. İşgücü piyasasında 1999?un son aylarında, reel maat oranında bir artış olurken aynı zamanda ödenmeyen maaş borçlarında bir düşme gerçekleşmiştir. Goskomstat?in (Devlet Istatistik Enstitusu) tüketici fiyat dinamizmine göre , 1999 yılı genelinde reel maas yıllık oranı, 1998 yılına göre % 23 düşmüştür.

İktisadi Göstergelerdeki gelişmeler

İhracat

1998 yılının aynı dönemine göre 1999?un dördüncü çeyreğinde % 3 oranında gerileyen ihracat geliri 74,3 milyar USD olmustur. Devlet Gümrük Komitesinin verilerine göre ihracatin % 43 lük kısmı enerji ve petrol?dur. % 15 oranla demir, çelik ve diğer metallerdir. 1999 Kasım ayında gerçekleşen ham petrol ihracatı 2 milyar dolardır.

Öte yandan gümrük kanunlarında bir seri değişiklik yapılmıştır. Dünya hammadde fiyatlarında görülen artışla birlikte , ihracat tarifeleride artmıştır. Petrol ihraç vergisi ton başına 15 EURO ?ya yükselmistir. Doğal gaz, bakır, nikel, çinko vergisi artarken, altın ve aluminyum aynı seviyede kalmıştır. Rusya?nın yıllar itibariyle Türkiye?ye ihracatına baktığımızda 1998 de 2.15 milyar dolar, 1999 da ise 2.37 milyar dolar olarak gerçekleşmistir.

Rusya Türkiye?ye doğal gaz, demir, çelik, taşkömürü, demir-alaşımsız çelikten yarı mamuller, bitümenli mineral yağlar ihraç etmektedir.

Rusya Merkez Bankası ocak ayında ihracat zorunlu doviz satış oranını 75?ten % 100?e çıkartılması önerisinde bulundu fakat Devlet Gümrük Komitesi, bu tedbirin ihracatcıların ihraç karını off-shore bölgelerine göndermesine yol açacağını belirterek kararın uygulamasını durdurdu.

İthalat

Rusya 1999 yılı içerisinde toplam 41.1 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir.Döviz kuru?nun aşırı değerlenmesi yurt dışından yapılan ithalatı düşürücü yönde etki yapmıştır. 1998 yılının aynı dönemine göre 1999?un dördüncü çeyreginde % 34 oranında gerileyen ithalat gideri 36,8 milyar US Dolara düşmüştür. Rusya?nın en çok ithalat yaptığı ülkeler Almanya, Ukrayna ,Amerika, Belarusya ve Türkiye?dir. Rusyanın yaklaşık 11.5 milyar dolar civarında bavul ticareti bulunmaktadır. Bunun 2.5 milyar dolarlık kısmı Türkiye üzerinden gerçekleştirmektedir. Türkiye Rusya?ya örme giyim eşyaları, makarna,bisküvi, ayakkabı, deterjan , sabun ,dayanıklı tüketim malları (buzdolabı,tv,camaşır makinesi ) ve otomobil ihraç etmektedir. Son zamanlarda bavul ticaretini azaltmak için bir takım kanunlar çıkartılmıştır. Gümrüklerde kargo ticaretine getirilen kilo başına ek 5 EURO luk yeni vergi Rusya?ya kargo yoluyla tekstil ,deri ve ayakkabı ihraç eden Türk müteşebbislerini büyük ölcüde etkilemiştir.

İşletmelerin finansal durumu

Şubat ayında Goskomstat 1999 Ekim ve Kasım aylarına ait Reel sektör işletmelerinin finansal durumu ile ilgili bir rapor yayınlamıştır. Bu rapora göre Rus işletmelerinin durumunun iyileştiği görülmüştür. Kasım ayı içinde firmaların toplam borçları azalmıştır. Ekonominin ana sektörlerinden sanayi, tarım, inşaat ve ulaştırmada para hacmi % 8?lik bir artış ( 175 milyar RUB ) gerçekleşmiştir. Zararda olan işletmeler oranı Ekim ayında % 41,4 seviyesinden % 40,6 seviyesine düşmüştür. Enerji işletmelerinin kredi borçları oranında ise artış eğilimi görülmüştür. Öte yandan 1999 yılında tüketicilerin enerji işletmelerine olan borç artış hızı 1995-1999 süresine göre azalmıştır. RAO UES?in Eylül ayında % 28,75 seviyesinde olan nakit para oranı ,Ekim ayında % 29,67 seviyesine ulaşmıştır. 1999?un dördüncü çeyreğinde gaz işletmelerinin likidite ve gelirlerinde bozulma oldugu görülmüştür. 1999 Agustos ayında % 69,7 seviyesinde görülen nakit para oranı , Ekim ayında % 46,4?e düşmüştür.Bunun yanısıra, 1999 Kasim ayı verilerine göre Gazprom?un borç ödemelerinde bir istikrara ulaştığın görmekteyiz.

Halen resmi kaynaklarda Gazpromun yeniden yapılanmasıyla ilgili projeler tartışılmaktadır. 1995-1999 süresi içinde IMF Gazprom?un birkaç işletmeye (Gaz çıkarma, ulaştırma ve sürüm işletmeleri) bölünmesi istemiş fakat Gazprom baskısı altında olan Rusya Hükümeti, bugüne kadar IMF?in isteğini yerine getirmekte istekli davranmamıştır.Fakat IMF?in son zamanlarda gittikce artan baskısı artık Rusya Hükümetini bir takım kararlar almaya zorlamaktadır.

Rus bankacılık sistemi

Rusya Bankacılık sistemi henüz 1998 yılında oluşan krizin etkilerini üzerinden atamamıştır. Ocak ayında Rusya Federasyonu Merkez Bankası (MB) munzam karşılığını ruble mevduatları için % 7 seviyesine, döviz mevduatlari için ise % 10 seviyesine yükseltmiştir. Bankalarin Merkez Bankasındaki muhabir hesaplarının bakiyesinin yükselmesi , $/Ruble kuru üzerine baskı yaratmış, Merkez Bankası munzam karşılığını artırarak piyasadaki aşırı ruble likiditesini azaltmıştır. Bankaların halen endüstriyi kredilendirmeden kaçtıklarını göstermekteyiz.

Enflasyonun kontrol altına alınmaya başlamasıyla ,Merkez Bankası reeskont faiz oranını % 55 ?den, % 33 seviyesine indirmiştir. Bu oranın 2000 yılı içerisinde % 18 lere kadar çekilebileceği düşünülmektedir.

Bankacılık sisteminin yeniden yapılanması çalışmaları devam etmektedir. Burada en önemli görev ARCO?ya (Agency of Restructuring of Credit Organization) düşmektedir. Rus bankaları krizde kaybettikleri sermayelerinin şimdilik % 60?ını yerine koymuşlardır. 2000 yılı sonuna kadar tekrar kriz öncesi seviyesine ulaşacağı beklenmektedir.

Rusya?nın büyük bankalarından SBS-AGRO?nun iflasının istenmesiyle ilgili karar timdilik ertelenmistir. 1996 - 1999 döneminde SBS-AGRO, özellikle tarım projelerinin kredilendirilmesini yerine getiriyordu. Bankanın çok büyük bir likidite problemi içinde bulunması, tarımsal projelerin kredilendirmesinde Rosselhozbank?ı ön plana çıkarmıştır.

Bütçe

1999 yılı rakamlarındakı federal butce acıgı 73,9 milyar Ruble ( GSYIH?nın % 1,7 sı) olmustur. Buna gore toplam butce gelirleri 611,1 milyar Ruble (GSYIH?nın %13,7?i), butce harcamaları ise 685,5 milyar Ruble (GSYIH?nin %15,3?u) olarak gerceklesmistir. Butce acığı GSYIH?nin % 2?i civarındadır.

1999 Ocak-Aralık suresi icinde kamu borcu faiz odemesine 162,6 milyar Ruble harcanmıstır. Kamu borcları faiz ödemesi incelendiğinde, ic borc faiz ödemesi 73,9 milyar Ruble, dis borc faiz ödemesi ise 88,7 milyar Ruble olmustur.

25 Ocak ile 4 Subat 2000 tarihleri arasında Moskova?yı ziyaret eden IMF heyeti ,1999 yılında varılmıs olan makro ekonomik göstergelerin kredi verilmesi anlasmasının kriterlerine uyduğunu belirtmistir. Öte yandan yapısal reform durumuyla ilgili gelişme sağlanamadığı belirtilmistir. 4 Subat?ta IMF temsilcileri ile Rusya Hukumeti 2000 yılı butce politikası konusunda anlasmaya varmıstır. IMF kredisinin 1999?in ucuncu ceyreğinde planlanmıs olan US$ 640 milyonluk bir diliminin verilmesi ise henuz gerceklesmemistir.

Doviz kuru

Moskova Bankalararası Döviz Borsasındaki itlem sonuclarına gore Ocak ayında ruble kuru %5,7 oranında değer kaybetmistir. Aynı donemde Merkez Bankası kurunda % 5,4?luk dütüt gozlenmıstir. 2000 yılının ilk uc aylık doneminde yıllık devaluasyon % 20.5 olmustur.

Uluslararası doviz rezervleriyle Rusya?nın dış borc faiz odemelerini yapan Merkez Bankasi doviz kurunun istikrarı konusunda daha esnek bir politika izlemiş ve bunun sonunda USD/Ruble kuru üzerinde belirli bir baskı olusmustur. Rusya , 2000 yilinın ilk 3 aylık döneminde yaklatık 1.7 milyar ruble dış borç faizi ödeyecektir.

Para tedavülü

1999 Aralık ayının sonu itibari ile para hacmi 324,3 milyar Rubledir. Ic net varlıklar 397,9 milyar Ruble, uluslararası net rezervler ise 3 milyar US Dolardir.

Aralık ayında yabancı doviz mevduatları dahil olmak üzere para hacmı 984,8 mılyar Ruble, Parasal taban ise 266,5 milyar Rubledir. Merkez Bankasının 2000 yılı icerisinde % 21,5 oranında para basılmasıyla ilgili planı, 1999 sonunda sıkı para politikasinı azaltığını gostermektedir. Ocak ayının ikinci yarısında munzam kartılık oranını artırmıs olan Merkez Bankası, Merkez Bankası muhabir hesaplardaki bankaların para bakiyelerini indirmistir.

2000 Ocak ayında Merkez Bankası ihracatcılardan yabancı doviz almaya devam etmistir. Mart ayında uluslararası rezervler 15 milyar US Dolara ulasmistir. 2000 Ocak ayında Hukumet MB?ın yardimı olmadan 1 milyar US Dolarlık dıs borc faizi odemistir. 2000?in ilk ceyreğinde dis borc ödemelerinin 3 milyar USD olması beklenmektedır.

Fınansal piyasalar

2000 Ocak ayında RTS ( Hisse senedi piyasasi ) sistemindeki islem hacmı Aralık ayına göre % 71?lik artıs göstererek 489,2 milyon US Dolara ulaşmıştır. 14 Ocak itibarı ıle Moscow Times endeksi 154,7 seviyesine yukselmis fakat ay sonunda gelen satıslarla yenıden 130,9 seviyelerine inmiştir.